Làn gió mới trong các phòng trưng bày của các bảo tàng quốc tế

Vốn là nơi lưu giữ bộ sưu tập đẳng cấp thế giới chuyên về nghệ thuật hiện đại và nghệ thuật hậu chiến, nhưng Buffalo AKG Art Museum (Bảo tàng Nghệ thuật Buffalo AKG) lại không có cách nào để trưng bày hết bộ sưu tập vì không gian hạn hẹp. Mãi đến tháng 6 năm ngoái bảo tàng mới tái ra mắt với không gian rộng gần 5000 m2. Các kiệt tác như La Toilette (Cái toa-lét,1906) của Picasso được trưng bày trở lại, cùng nhiều tác phẩm từ những tên tuổi như Chaim Soutine, Andy Warhol, vv.

Nghệ sĩ là nam giới và là người da trắng chiếm số đông trong số những tên tuổi được ghi lại trong lịch sử của chủ nghĩa hiện đại và nghệ thuật hậu chiến, tiêu biểu như Henri Matisse hoặc Jackson Pollock. Các phẩm được chọn để trưng bày trước đây tại Bảo tàng AKG phản ánh lịch sử. Tuy nhiên, phòng trưng bày sau khi AKG tái xuất lại kể ra một câu chuyện trái ngược.

Khi BUFFALO AKG đóng cửa để tái xây dựng năm 2019, Museum of Modern Art (Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại) ở New York cũng bắt đầu cuộc đại trùng tu cho bộ sưu tập cố định, tạo ra tiền đề cho các bảo tàng khác.

Khi khánh thành một loạt phòng trưng bày, MoMA muốn đa dạng hóa các tác phẩm trưng bày và thường xuyên thay đổi chúng, tức là phần lớn các tác phẩm được trưng năm 2019 sẽ thay đổi vào năm sau. Các giám tuyển của MoMA muốn dùng cơ hội này để đưa các lĩnh vực nghệ thuật kém tiếng tại New York thành tâm điểm.

Holland Cotter, nhà phê bình từ New York Times đã đưa một thuật ngữ cho quy chuẩn mở rộng của MoMA: “Chủ nghĩa hiện đại cộng thêm”. Các kiệt tác của chủ nghĩa hiện đại, như Les Demoiselles d’Avignon (Picasso, 1907), giờ đang sóng vai với những gương mặt mới. Les Demoiselles được ghép với American People Series #20: Die (1967) của Faith Ringgold, một bức tranh nới về xung đột giữa người da đen và da trắng. Mô tả thân xác đan xen, bám víu, dưới làn máu đỏ tung bay hỗn loạn.

Trước năm 2019, MoMa vẫn trưng bày các tác phẩm dựa vào niên đại cứng nhắc của người sáng lập bảo tàng Alfred H. Barr. Việc hai tác phẩm trên, vốn ra đời cách nhau 60 năm, được đứng cạnh nhau, tượng trưng cho vết đứt giữa MoMa-của-hiện-tại và MoMa-trước-đây.

Lí do mà cuộc đại trùng tu của MoMa mang sức ảnh hưởng khổng lồ tới vậy, là vì chính bảo tàng này là nơi biên soạn lịch sử của chủ nghĩa hiện đại châu Âu. Họ là khuôn mẫu cho các bảo tàng toàn thế giới.

Ông Barr, giám đốc đầu tiên của bảo tàng, đã thiết kế một bộ sưu tập phản ánh sự tiến bộ, sau đó ông đã lập bản đồ thông qua một sơ đồ có ảnh hưởng bằng cách phác họa cách các nghệ sĩ đạt được thành tựu của chủ nghĩa trừu tượng. Ông Barr ví các tác phẩm MoMA lưu trữ là “một quả ngư lôi bay qua thời gian, mũi ngư lôi ở hiện tại tiến tới không ngừng, đuôi là quá khứ luôn lùi xa từ 50 đến 100 năm trước”.

“Ngư lôi” của Barr không chỉ là một phép ẩn dụ, mà là một sơ đồ ông đã phác thảo để ghi lại lịch sử của nghê thuật. Phần đuôi nhỏ chứa Francisco Goya và John Constable và phần đầu lớn nhấn chìm School of Paris (Trường Paris), và vài nhãn dán mơ hồ được đặt tên như “Phần còn lại của Châu Âu” và “Người Mexico”. “ngư lôi” không bao gồm người Mỹ Latinh, người Châu Á, người Châu Phi hoặc nghệ sĩ da đỏ.

Barr muốn thiết lập trật tự trong thời điểm nghệ thuật hỗn loạn. Năm 1934, ông đã viết: “Kể từ sau chiến tranh, nghệ thuật đã trở thành một vấn đề có sự đa dạng to lớn và khó hiểu, sự mơ hồ và mâu thuẫn, sự xuất hiện của các nguyên tắc mới và sự hồi sinh của các nguyên tắc cũ”.

Mục tiêu của ông khi xây dựng các sơ đồ như trên, là để cắt bỏ ‘tiếng ồn’ và đưa ‘bảo tàng’ thành nơi có thẩm quyền. Và ông đã làm như vậy bằng cách thêm vào bộ sưu tập các tác phẩm như Water Lilies của Monet, Les Demoiselles d’Avignon của Picasso, Persistence of Memory của Dalí,vv. Ông đã bỏ qua rất nhiều tác phẩm được sáng tác bởi phụ nữ và nghệ sĩ da màu vì chúng vượt quá giới hạn của bản đồ của ông.

Sau thế kỷ 20, tư tưởng bảo thủ của Barr đã từng bước bị phá bỏ. Kirk Varnedoe, một cựu giám tuyển trong thập kỉ 90, đã cố gắng mở rộng chủ nghĩa hiện đại châu Âu tại MoMa. Ông bổ sung các tác phẩm của người Nga, Đức và Ý không được chọn trước đó. Kirk đã góp phần đa dạng hóa MoMa từ thập niên 60 và 70, tiêu biểu như bức F-111 (1964–65) của James Rosenquist. Hiện bức này vẫn được trưng bày riêng.

Được giới phê bình ca ngợi, bộ sưu được Varnedoe tái định hình vẫn chưa thật sự bức phá. Năm 1997, Guerrilla Girls, một nhóm nghệ sĩ theo chủ nghĩa nữ quyền, đã khảo sát các phòng trưng bày tranh và điêu khắc của MoMA và xác định rằng chỉ có 9 phần trăm tác phẩm được trưng bày là của phụ nữ da trắng; không có một tác phẩm nào được trưng bày là của phụ nữ da màu. Sau kì tái thiết năm 2004, nhà sử học nghệ thuật Maura Reilly đã tái khảo sát và nhận ra có 4 phần trăm tác phẩm nghệ thuật được trưng bày là của phụ nữ, và phụ nữ da màu còn ít hơn.

Hãy lấy trường hợp của nhà điêu khắc William Edmondson. Là người da đen đầu tiên có triển lãm riêng tại MoMA vào năm 1937, bảo tàng đã không mua bất kỳ tác phẩm nào được triển lãm. Bảo tàng thậm chí còn trưng bày một tác phẩm của ông theo dạng cho mượn dài hạn vào thập kỉ 40, nhưng đến 2017 mới chính thức mua một tác phẩm. Tức là trong 80 năm, MoMA đã không phản ánh được đóng góp của Edmondson cho lịch sử nghệ thuật hiện đại.

NẾU LỊCH SỬ của chủ nghĩa hiện đại châu Âu tại MOMA là bản thiết kế cho các bảo tàng trong quá khứ, thì công cuộc trùng tu triển lãm của bảo tàng này là mô hình cho hiện tại và tương lai. Không chỉ AKG mới bị ảnh hưởng bởi “chủ nghĩa hiện đại cộng thêm” của MoMA .

Tháng 9 năm ngoái, khi Bảo tàng Nghệ thuật Hoa Kỳ Smithsonian (SAAM) tại Washington, D.C. mở cửa sau khi cải tạo, một tác phẩm video Nam June Paik năm 2002 giống như bản đồ Hoa Kỳ—tác phẩm được nhiều người yêu thích, được chính SAAM dán nhãn là “kiệt tác điện tử” cách đây hai năm—cùng tồn tại với tác phẩm điêu khắc năm 1969 về một người đàn ông đang bốc cháy của Luis Jiménez, một người tiên phong của phong trào nghệ thuật Chicano và là một nghệ sĩ ít được biết đến hơn nhiều.

Henriette Huldisch, giám tuyển hiện đang trùng tu lại bộ sưu tập tại Trung tâm Nghệ thuật Walker ở Minneapolis, dùng từ “đa giọng” để gọi hiện tượng này. Hãy xem việc trùng tu này như một dàn hợp xướng của các nghệ sĩ: trước đây, các nghệ sĩ độc tấu đã chiếm trọn sân khấu khiến khán giả mê mẩn, trong khi dàn hợp xướng chực chờ cơ hội hòa giọng.

Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi dàn hợp xướng đó trở nên quá ồn ào, khiến người ta khó có thể nghe thấy từng giọng nói riêng lẻ? Đây là câu hỏi mà cánh phê bình bên kia bờ ao đặt ra vào năm ngoái, khi Tate Britain của London công bố một cuộc trùng tu độc nhất vô nhị trong lịch sử của bảo tàng.

Nhiều người đến Tate Britain vẫn mong đợi được nhìn thấy những viên ngọc của lịch sử nghệ thuật Anh: những bức tranh phong cảnh biển sương mù của J.M.W. Turner, những hình ảnh kỳ lạ của Constable về vùng nông thôn nước Anh, những tác phẩm điêu khắc của Henry Moore về những cơ thể mềm mại được trừu tượng hóa. Chúng là bộ mặt, là trung tâm của Tate Britain. Nhưng khi Tate Britain công bố cải tạo năm 2022, bộ mặt của họ cũng thay đổi ngay sau đó.

Các bức tranh của Turner vẫn có phòng riêng. Họa sĩ chân dung thế kỷ 17 Joan Carlile, người được vài học giả tin là nữ nghệ sĩ chuyên nghiệp đầu tiên ở Anh, cũng được trao không gian tương tự. Constable có phòng trưng bày riêng, và Aubrey Williams, một nhân vật chủ chốt của thời kỳ hậu chiến và là người gốc Gi-nê, cũng vậy.

Cánh phê bình Anh quốc kém nhiệt tình hơn sau khi Tate Britain tái khai tương năm ngoái. Một số cáo buộc bảo tàng đã đặt chính trị lên trên nghệ thuật. Jackie Wullschläger của tờ Financial Times, đã chỉ ra một tác phẩm điêu khắc của Sonia E Barrett năm 2013 bao gồm một chiếc ghế bị đập vỡ, ám chỉ đến đồ nội thất bằng gỗ gụ do những người nô lệ ở Caribe làm ra. Bà cho rằng sự hiện diện của tác phẩm tại trung tâm của một phòng trưng bày chứa các bức tranh của William Hogarth và Canaletto là “vô nghĩa xúc phạm đến các họa sĩ tiên phong, dân chủ và đến khán giả”.

Nhà phê bình J.J. Charlesworth của ArtReview, cho rằng vấn đề không phải là việc đưa các tác phẩm như của Barrett vào, mà là việc các giám tuyển không có đều gì muốn nói qua chúng. Ông cáo buộc Tate Britain đang xây dựng một “lịch sử nghệ thuật xã hội thây ma”.

Phản ứng của Wullschläger và Charlesworth và những nhà phê bình khác, tập trung quá nhiều vào những tác phẩm vĩ đại trong lịch sử của bộ sưu tập Tate Britain. Khi đưa những nghệ sĩ như Carlile và Williams vào trung tâm, Turner và Constable đã bị gạt sang một bên.. Nếu những ngôi sao trong lịch sử nghệ thuật không còn quan trọng nữa, thì liệu có cần thiết phải có một chuẩn mực không? Liệu thời đại của sự tái hiện cấp tiến đã đi quá xa?

Charles Saumarez Smith, cựu giám đốc National Portrait Gallery (Phòng trưng bày chân dung quốc gia) ở London, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo khi Tate Britain ra mắt triển lãm.

Ông xếp việc tái tổ chức bộ sưu tập cố định váo một trong bốn cách các bảo tàng “bị tấn công”

Saumarez Smith viết: “tấn công vào quy tắc bằng cách: chấp nhận rằng mọi hình thức lựa chọn và mọi thứ bậc đều là tạm thời và phù du, là sản phẩm của sự lựa chọn văn hóa chứ không phải của các giá trị phổ quát, và rằng một số loại và thể loại nghệ sĩ nhất định đã bị loại trừ. Niềm tin vào một câu chuyện tổng thể bao quát, một cách mạch lạc để cấu trúc và sắp xếp lịch sử nghệ thuật thông qua niềm tin vào sự vĩ đại, đã biến mất.”

Các giám tuyển, đặc biệt là tại các tổ chức của Mỹ, không hề nao núng trước những cảnh báo như vậy. Họ thà lắng nghe bên khán giả.

“Là một tổ chức, chúng tôi có nghĩa vụ phải kể câu chuyện như chúng tôi biết, nhưng cũng phải chỉ ra những lỗ hổng trong câu chuyện đó hoặc chèn thêm một số chú thích,” Holly E. Hughes, giám tuyển tại AKG cho biết. “Chúng tôi có thể tiếp tục kể đi kể lại cùng một câu chuyện cũng được thôi. Nhưng tôi không nghĩ đó là điều mọi người muốn.”

Bảo tàng AKG Buffalo sau khi tái trưng bày.

Gọi đó là “cuộc tấn công” như Saumarez Smith, hoặc gọi đó là sự tiến triển như Hughes. Thực tế là các bộ sưu tập cố định và cách trưng bày vẫn đang tiếp tục thay đổi. ‘Ngư lôi’ của Barr sẽ tiếp tục bắn qua đại dương của lịch sử nghệ thuật, đến những độ sâu trước đây chưa được khám phá.

Ban đầu được thiết kế để chỉ tiến về phía trước, bối cảnh mới khiến nó phải luồn lách mọi hường trong nỗ lực tính đến tất cả các nghệ sĩ không từ phương Tây, không phải người da trắng, không phải nam giới, không phải dị tính, không lọt vào danh sách ban đầu. Chủ nghĩa hiện đại, hiện đang bị co kéo bởi hằng hà sa sối nguồn, liệu sẽ đi về đâu? Đó là điều không ai đoán trước được, nhưng manh mối sẽ tiếp tục xuất hiệ trong các triển lãm cố định của MoMA.

Tác giả: Alex Greenberger. 2/5/2024

https://www.artnews.com/art-in-america/features/museum-collection-hangs-remix-classics-1234704248/

News

Làn gió mới trong các phòng trưng bày của các bảo tàng quốc tế

Leave a Reply Cancel reply